Jaką lornetkę wybrać? Poradnik

Jak wybrać najlepszą lornetkę dla siebie, gdy dostępnych jest tak wiele różniących się pozornie wszystkim jak i niczym modeli? I co właściwie oznaczają te wszystkie oznaczenia lornetek? Świat lornetek potrafi być przytłaczający, a te pytania często pojawiają się w głowie każdego, kto próbuje zdecydować jaką lornetkę kupić.

Aby pomóc w podjęciu tej decyzji, przygotowaliśmy ten oto krótki, acz treściwy poradnik. Objaśnia on wszystkie niezbędne terminy związane z budową lornetki, oraz podpowie, na co zwrócić uwagę przy wyborze lornetki dopasowanej pod Twoje potrzeby.

Spis treści:

• Co to jest lornetka?
• Na co zwrócić uwagę przy wyborze lornetki?
• Jak czytać oznaczenia na lornetce?
• Jaką rolę spełnia obiektyw w lornetce?
• Jakie parametry powinna mieć dobrą lornetka?
• Jak prawidłowo regulować lornetkę?
• Rodzaje i zastosowanie lornetek
• Jaka lornetka do obserwacji w nocy?
• Jaka lornetka do obserwacji na dzień?
• Jaka lornetka do obserwacji przyrody?
• Jaka lornetka do obserwacji ptaków?
• Jaka lornetka do obserwacji nieba?
• Jaką lornetkę kupić, by była jak najbardziej uniwersalna?
• Jak należy czyścić szkła lornetki?
• Jaką lornetkę kupić?

Co to jest lornetka?

Lornetki są przyrządem optycznym służącym do obserwowania odległych obiektów. Ich cechą wyróżniającą jest możliwość wykorzystania przy tym obydwu oczu, co umożliwiają dwie sprzężone równolegle lunety. Zapewnia im to istotną przewagę w porównaniu do lunet obserwacyjnych czy monokularów, jaką jest umożliwienie widzenia stereoskopowego – ułatwia to ocenienie odległości od obserwowanego obiektu, poprawiając percepcję głębi.

Budowa lornetki pozostaje dość spójna – zawsze będzie ona posiadać dwa obiektywy oraz dwa okulary – lecz pewne istotne różnice konstrukcyjne pozwalają nam zakwalifikować ją do jednej z trzech ogólnych kategorii:

• Lornetka prosta – historycznie najstarszy typ lornetek, charakteryzujący się rozstawem obiektywów identycznym z rozstawem okularów. Ich zaletą jest prostota konstrukcji, wadą – kiepskie pole widzenia, ostrość i powiększenie. Współcześnie praktycznie jedynym ich zastosowaniem są lornetki teatralne.
• Lornetka pryzmatyczna – współcześnie najpopularniejszy rodzaj lornetek, w których zastosowanie pryzmatów pozwala na stosowanie obiektywów o większym rozstawie niż rozstaw oczu człowieka. Umożliwia to stosowanie w obiektywach większych szkieł, co przekłada się na większą jasność obrazu. Dodatkowo, użycie pryzmatów pozwala na zmniejszenie rozmiarów układu optycznego, czyniąc lornetkę poręczną, oraz umożliwia regulowanie rozstawu okularów – a przez to dopasowanie ich do rzeczywistej szerokości rozstawu oczu użytkownika.
• Lornetka peryskopowa – jest to lornetka zbudowana z dwóch peryskopów zamiast lunet. Umożliwia to obserwację zza przeszkody terenowej i stosowanie dużego powiększenia. Ze względu na dużą wagę tego typu lornetki zazwyczaj stosuje się na statywie, a znajdują one zastosowanie w geodezji, strzelectwie i wojskowości. 

Na co zwrócić uwagę przy wyborze lornetki?

Pierwszą cechą, na którą powinniśmy zwrócić uwagę rozważając, jaką lornetkę wybrać, jest zastosowany w niej rodzaj pryzmatów. Spotykane są zasadniczo dwa rodzaje układów pryzmatów w lornetce: pryzmaty Porro oraz dachowe.

• Lornetki z pryzmatem Porro są z reguły tańsze, nieco szersze i większe. Oferują większą jasność i kontrast obrazu niż porównywalne lornetki dachowe, lecz ich konstrukcja wykorzystująca ruchomy mostek okularowy utrudnia skuteczne ich uszczelnienie.
• Lornetki z pryzmatem dachowym posiadają bardziej zwartą budowę, pozbawioną zewnętrznych elementów ruchomych – poza pokrętłem regulacji ostrości. Uniemożliwia to ciałom obcym oraz wilgoci dostawanie się do środka, co czyni je odporniejszymi na pogodę i trudne środowisko. Niestety, użycie do budowy lornetki pryzmatów dachowych wymusza zastosowanie w układzie optycznym równocześnie kosztownych powłok zmniejszających straty światła.

Tak więc, lornetki z pryzmatem Porro pozostają atrakcyjną opcją do zastosowań hobbistycznych, jak obserwacja przyrody lub ptaków. Natomiast do zastosowań specjalistycznych przez żołnierzy, myśliwych lub w żegludze, i ogólnie wszędzie tam, gdzie spodziewamy się być narażeni na działanie niesprzyjających żywiołów oraz potrzebujemy niezawodności, polecamy wybrać lornetkę z pryzmatem dachowym. Koniecznie upewnijmy się wówczas, że lornetka posiada satysfakcjonujący nas poziom wodoodporności!

Ponadto, rozważając jaką lornetkę kupić, zwróć uwagę, aby posiadała ona odpowiednie powłoki ochronne, oraz antyrefleksyjne i korygujące. Dobrej jakości powłoka ochronna zabezpieczy precyzyjne i delikatne elementy optyczne lornetki przed uszkodzeniem, zarówno przez czynniki fizyczne jak i chemiczne, zaś powłoki antyrefleksyjne korzystnie wpłyną na transmisję światła, zapobiegając utracie jego jasności i poprawiając odwzorowanie kolorów. Najlepsze efekty zapewnia użycie powłok wielowarstwowych – jeżeli mamy taką możliwość, warto zdecydować się na lornetę posiadającą ten rodzaj powłoki.

Dobra lornetka powinna posiadać także wysoki poziom wodoszczelności, oraz wnętrze wypełnione gazem obojętnym (najczęściej stosuje się azot lub argon). Ma to na celu zapobieganie dostawania się do wnętrza lornetki wilgoci (aby zapobiec wewnętrznemu zaparowaniu optyki), a także kurzu i pyłu. Zagrożeniem dla delikatnego szkła lornetki są nie tylko rysujące ją drobiny mineralne, ale i mikroorganizmy – grzyby i pleśń! Dlatego nawet jeżeli nie planujemy wykorzystywać lornetki przy niesprzyjającej pogodzie, zadbajmy, aby posiadała ona odpowiednie zabezpieczenia przed czynnikami środowiskowymi: korzystnie wpłynie to na jej trwałość i długowieczność.

Osoby korzystające z okularów korekcyjnych powinny zwrócić uwagę, aby lornetka posiadała składane muszle oczne oraz odstęp źrenicy (eye relief) o wartości co najmniej 17 mm. Pozwoli to komfortowo korzystać z lornetki bez zdejmowania okularów, nie ograniczając pola widzenia. Alternatywnie, jeżeli posiadana wada wzroku nie jest zbyt duża (między -5 a +5 dioptrii), to wbudowany w lornetkę system ogniskowania powinien pozwolić na skorygowanie wady i komfortowe korzystanie z lornetki bez okularów.

Jak czytać oznaczenia na lornetce?

Aby pomóc wybrać najlepszą lornetkę dla siebie, niezbędne będzie wyjaśnienie jak rozumieć oznaczenia podawane na lornetce. Na szczęście powszechnie przyjęty system jest prosty i czytelny, a składa się on zazwyczaj z dwóch liczb rozdzielonych literą X, na przykład: 10x40.

Pierwsza liczba w tym oznaczeniu określa wartość powiększenia, jakim dysponuje lornetka. W naszym przykładzie lornetka 10x40 dysponuje dziesięciokrotnym powiększeniem. Druga liczba oznacza średnicę obiektywu w milimetrach – lornetka 10x40 ma zatem dwa obiektywy o średnicy 40 milimetrów każdy.

Dzięki znajomości tego prostego kodu już rzut oka na obudowę, pudełko i nazwę lornetki pozwala ocenić, z jakim przyrządem mamy do czynienia. O tym, jakie znaczenie ma powiększenie i średnica obiektywu – odpowiadamy w dalszej części tego bloga.

Dodatkowo często podawane w formie oznaczeń na lornetce są takie informacje jak pole widzenia (w metrach lub stopach na danym dystansie), liczba zmierzchowa (jak dobrze lornetka radzi sobie ze słabym oświetleniem), poziom wodoszczelności i posiadane przez lornetkę powłoki.

Jaką rolę spełnia obiektyw w lornetce?

Średnica obiektywu w lornetce jest jej kluczowym parametrem, odpowiadającym za to, ile światła będzie w stanie dostać się do wnętrza jej lunet. Im więcej światła, tym lepsza jakość, jasność oraz ostrość obrazu – tak więc zasadniczo, im większa średnica obiektywu, tym lepiej. 

Jednakże duża średnica obiektywu w lornetce wiąże się również z niekorzystnymi efektami – lornetka taka będzie większa, cięższa i przede wszystkim droższa. Powinniśmy przy wyborze lornetki zastanowić się zatem, w jakich warunkach oświetleniowych (czyli o jakiej porze dnia i pogodzie) planujemy z niej najczęściej korzystać, i jakiego powiększenia potrzebujemy, by z tą wiedzą wybrać optymalną średnicę.

Jak wybrać optymalną średnicę obiektywu w lornetce? Musimy uwzględnić czynnik biologiczny, czyli zmieniającą się średnicę źrenicy ludzkiego oka. Nasze źrenice posiadają naturalną zdolność zmniejszania się i powiększania, w zależności od intensywności światła, jakie dociera do naszych oczu. Średnica źrenicy u człowieka wahać się będzie od 2,5 mm przy intensywnym świetle, to 7 mm w ciemnościach. 

Dla zachowania najlepszych efektów średnica źrenicy wyjściowej w lornetce powinna być równa albo maksymalnie zbliżona do średnicy źrenicy naszego oka podczas obserwacji. Jej wartość w lornetce poznamy dzieląc średnicę obiektywu przez wartość powiększenia. Tak więc lornetka o parametrach 8x20 będzie posiadała źrenicę wyjściową o szerokości 2,5 mm – tyle ile źrenica ludzkiego oka przy mocnym świetle. Taka lornetka nada się więc dobrze do obserwacji w świetle dnia, natomiast nie będzie odpowiednia do użytku o zmroku. Uniwersalnym wyborem będzie zaś lornetka o średnicy wyjściowej wynoszącej około 4-6 mm – taka średnica powinna sprawdzić się dobrze zarówno przy dobrej pogodzie i za dnia, jak i przy większym zachmurzeniu wieczorem. 

Jakie parametry powinna mieć dobrą lornetka?

Drugim kluczowym elementem, na który powinniśmy zwrócić uwagę przy wyborze lornetki, jest jej powiększenie. Powiększenie w lornetce informuje nas, ilokrotnie większy (pozornie) będzie obiekt, który przez nią obserwujemy. Wpływa to na ilość detali i obiektów, które nasze oko będzie w stanie rozróżnić podczas obserwacji.

Wysoka wartość powiększenia jest zatem cechą pożądaną, ale niosącą ze sobą również niekorzystne konsekwencje. Wraz z większym powiększeniem spada jasność obrazu, głębia ostrości oraz szerokość pola widzenia – aby zrekompensować tą stratę niezbędna jest większa średnica obiektywu. Wpływa ono także niekorzystnie na stabilność obrazu – lornetkę o wysokim powiększeniu zwyczajnie ciężko utrzymać na celu bez drżenia rąk. Drżenie to, spotęgowane przez zawężone pole widzenia, będzie męczyć nasz wzrok i niwelować korzyści płynące z powiększenia obiektów.

Ze względu na te czynniki, większości użytkowników poleca się lornetki o powiększeniu nie większym niż x12 – przy większym dla komfortowej obserwacji konieczne będzie zamontowanie lornetki na statywie lub wykorzystanie innej formy podparcia.

Często spotykane są współcześnie także lornetki o zmiennym powiększeniu, podawanym w oznaczeniu lornetki jako zakres: lornetka oznaczona przykładowo jako 7-15x35 będzie posiadała możliwość regulacji powiększenia w zakresie od 7 do 15 razy, przy średnicy obiektywu 35 mm.

Możliwość płynnej zmiany powiększenia w lornetce może wydawać się atrakcyjną opcją, ze względu na możliwość dostosowania się do warunków oświetlenia oraz odległości obserwacji. W praktyce niestety, nad zaletami zazwyczaj górę biorą wady takiego rozwiązania – gorsza jakość obrazu oraz większa awaryjność lornetki, ze względu na dodatkowe skomplikowanie mechanizmów. Dlatego też, jeżeli zależy nam na lornetce niezawodnej i o dobrej jakości obrazu, zdecydujmy się na lornetkę o powiększeniu stałym.

Jak prawidłowo regulować lornetkę?

Prawidłowa regulacja lornetki jest czynnością, którą powinniśmy wykonać przed pierwszym jej użyciem, i powtarzać regularnie. Pozwoli ona cieszyć się nam obrazem wysokiej jakości, bez męczenia oczu. Jest to przy tym proces prosty i niezajmujący zbyt wiele czasu.

Regulację lornetki zaczynamy od ustawienia prawidłowego rozstawu okularów. Przykładamy lornetkę do oczodołów, upewniając się, że nie uwiera nas ona w żadną część twarzy. Powinniśmy widzieć przez lornetkę pojedynczy obraz, będący równym okręgiem. Jeżeli obraz składa się z dwóch okręgów, albo lornetka uwiera nas np. w nos, należy zmienić rozstaw okularów. Lunety lornetki montowane są na zawiasie, który umożliwia płynną zmianę ich rozstawu. 

Drugim krokiem będzie kalibracja dioptera, mająca na celu zniwelowanie różnic ostrości widzenia w naszym prawym i lewym oku. Tę czynność warto przeprowadzić nawet jeżeli nie posiadamy wad wzroku – precyzja wymagana w budowie układu optycznego lornetki sprawia, że nawet w lornetkach wyższej klasy potrafią występować drobne różnice między prawą a lewą lunetą! Przeprowadzenie kalibracji diopterem pozwala zniwelować tę wadę.

Diopter znajdziemy na jednym z okularów lornetki (zazwyczaj na prawym okularze) w formie pokrętła. Czasami znajduje się on zamiast tego na pokrętle centralnym. Kalibracja będzie wymagać od nas przymknięcia najpierw jednego, a później drugiego oka podczas patrzenia na ten sam obiekt przez lornetkę. Jeżeli lornetka posiada w zestawie zakrywki na obiektywy, polecamy wykorzystać je w roli zaślepek zamiast przymykania oczu – kalibracja będzie w ten sposób bardziej precyzyjna.

Aby przeprowadzić kalibrację, kierujemy lornetkę na wybrany obiekt (najlepiej posiadający drobne detale, np. litery – dobrze sprawdzą się w tym celu odległe szyldy lub tablice rejestracyjne) i przymykamy oko patrzące przez okular z diopterem (lub blokujemy całą lunetę przykrywką). Następnie, patrząc na obiekt jedynie przez okular pozbawiony dioptera, regulujemy ostrość za pomocą centralnego pokrętła lornetki, aż będzie on ostry i wyraźny.

Następnie proces powtarzamy dla drugiego oka: tym razem patrząc jedynie przez okular z diopterem. Zamykamy oko lub zaślepiamy obiektyw, przez który patrzyliśmy dotychczas. Patrząc na ten sam obiekt i z tej samej odległości co w poprzednim kroku, korygujemy ostrość obrazu korzystając wyłącznie z pokrętła dioptera.

Po wykonaniu takiej kalibracji powinniśmy móc cieszyć się ostrym, wyraźnym obrazem w lornetce przy patrzeniu obydwoma oczyma. Od tego momentu do wyregulowania ostrości na dowolnym dystansie korzystamy z pokrętła centralnego – poprawka naniesiona przez diopter pozostaje niezmienna. 

Rodzaje i zastosowanie lornetek

Aby ułatwić Ci podjęcie decyzji jaką lornetkę wybrać, omówimy kilka popularnych scenariuszy w których możesz chcieć wykorzystać swoja lornetkę, oraz na jakie jej cechy powinieneś w tej sytuacji zwrócić uwagę:

Jaka lornetka do obserwacji w nocy?

Dobra lornetka nocna będzie przede wszystkim posiadała dużą średnicę obiektywu: wpłynie to pozytywnie na ilość światła zbieranego przez soczewki, a zatem na jasność obrazu. W warunkach nocnych, przy słabym oświetleniu, ludzkie źrenice rozszerzają się – dlatego wybierz lornetkę o źrenicy wyjściowej w zakresie 5-7mm. Przykładami takich lornetek są 10x50, 7x50 czy 8x56. 

Jaka lornetka do obserwacji na dzień?

Lornetka dzienna powinna posiadać źrenicę wyjściową o szerokości między 2,5 mm a 4 mm – gdyż taki rozmiar przyjmują nasze źrenice w świetle dnia. Przykładem lornetek w takiej konfiguracji będą m.in. 8x32, 10x25 czy 12x42. 

Jaka lornetka do obserwacji przyrody?

Dobra lornetka do obserwacji przyrody powinna przede wszystkim zapewniać dobrą jakość i kontrast obrazu, oraz być poręczna – musimy być przecież w stanie zabrać ją ze sobą na łono natury. Taką kombinację cech zapewniają lornetki o średnicy obiektywu między 35 a 50 mm, i z powiększeniem między 8 a 12 razy. Naszą rekomendacją będą lornetki 8x42, 10x50 i podobne.

Jaka lornetka do obserwacji ptaków?

Lornetka ornitologiczna powinna posiadać podobne parametry co lornetka do obserwacji przyrody – średnica obiektywu co najmniej 40 mm, i powiększenie od 8 do 12 razy. Średnicę źrenicy wyjściowej należy dostosować do pory dnia, o której planujemy prowadzić obserwację – jako że często godziny największej aktywności ptaków przypadają na okolice wschodu słońca i zmierzchu, rozsądnym wyborem będzie lornetka o średnicy wyjściowej między 5 a 6 mm. 

Ponadto cechą, na którą powinniśmy zwrócić uwagę przy wyborze lornetki do obserwacji ptaków, jest szerokość pola widzenia i minimalny dystans ostrości. Zbyt wąskie pole widzenia utrudni nam utrzymanie lornetki na obiekcie, jakim będą szybko poruszające się w locie ptaki – zadbajmy by jego szerokość wynosiła co najmniej 100 metrów na dystansie 1000 m.

Jaka lornetka do obserwacji nieba?

Decydując się na lornetkę astronomiczną, przede wszystkim wybierzmy model o dużej średnicy obiektywu – rozsądnym minimum będzie 50 mm, zaś doświadczeni obserwatorzy gwiazd wybierają często modele o średnicy nawet do 100 mm. Pamiętajmy, że tak duża średnica obiektywu wpływa jednak na wagę lornetki, i dla wygody obserwacji niezbędne może okazać się wyposażenie w statyw.

Obserwację nieba przeprowadzać będziemy rzecz jasna w nocy, tak więc wybierzmy model, w którym średnica wyjściowa źrenicy będzie zbliżona do 5-6 mm. Dobrymi przykładami takich kombinacji będą lornetki 10x50, 12x60 czy 15x70.

Jaką lornetkę kupić, by była jak najbardziej uniwersalna?

Szukając lornetki, która będzie maksymalnie uniwersalna zdecydujmy się na konstrukcję o źrenicy wyjściowej zbliżonej do 5 mm – będziemy w stanie z powodzeniem wykorzystać ją zarówno przy dobrym oświetleniu, jak i przy kiepskiej pogodzie lub o zmroku. 

Często polecaną w tej roli kombinacją są lornetki 8x42. Cechuje je zwarta, w miarę lekka budowa, rozsądny poziom powiększenia wpływający na stabilność i rozmiar pola widzenia, i spora średnica obiektywu zapewniająca jasność obrazu. Średnica wyjściowa w takiej lornetce wynosi dokładnie 5,25mm, tak więc poradzi sobie ona dobrze przy różnych warunkach oświetleniowych, stanowiąc zbalansowany i rozsądny kompromis między różnymi cechami lornetek.

Jak należy czyścić szkła lornetki?

Zabrudzenie szkieł okularów i soczewek lornetki jest nieuniknione podczas jej użytkowania. Wpływa ono nie tylko na jakość obrazu, ale i może potencjalnie uszkodzić delikatne powłoki albo nawet samo szkło lornetki. Dlatego warto zawczasu zaopatrzyć się w specjalny zestaw do czyszczenia optyki, zawierający niezbędne i bezpieczne narzędzia: gruszkę do przedmuchiwania, delikatny pędzel, ścierkę z mikrofibry i płyn do czyszczenia optyki. 

Czyszczenie lornetki rozpoczynamy od przedmuchania jej szkieł, najlepiej przy użyciu specjalnej gruszki. Ma to na celu usunięcie ze szkieł wszystkich drobin piasku, które mogą zarysować delikatną powierzchnię szkła lub powłoki, gdy będziemy je przecierać ścierką. Następnie czyścimy szkła pędzlem z delikatnym włosiem, zwracając szczególną uwagę na krawędzie.

Kiedy już upewniliśmy się, że na powierzchni szkieł nie zostały żadne drobiny piasku albo inne twarde zanieczyszczenia, możemy potraktować je specjalnym płynem do czyszczenia optyki. Nie nanosimy płynu bezpośrednio na szkła: płynem należy spryskać ścierkę z mikrofibry, i tak nasączoną ścierką czyścimy szkła okrężnymi, delikatnymi ruchami. Następnie drugą, suchą ściereczką osuszamy szkła, delikatnie dociskając ją do ich powierzchni. Proces ten możemy powtarzać, aż usuniemy wszystkie widoczne na powierzchni szkieł zabrudzenia.

Ze względu na wyjątkową delikatność soczewek stosowanych w lornetkach i ich powłok, nie zaleca się używania do ich czyszczenia typowo stosowanych w gospodarstwie domowych materiałów: ręczników papierowych, papieru toaletowego, chusteczek (zwykłych i nasączonych), chemii gospodarczej, alkoholu czy sprężonego powietrza. Wszystkie tego typu narzędzia mogą trwale uszkodzić delikatną powierzchnię optyki. Dla zapewnienia długowieczności swojej lornetki polecamy zaopatrzyć się zawczasu w odpowiedni zestaw narzędzi do jej czyszczenia – tym bardziej że ten same narzędzia mogą nam się przydać do czyszczenia innych rodzajów delikatnych urządzeń optycznych – soczewek aparatów i kamer wideo czy optyki celowniczej.

Jaką lornetkę kupić?

Dobra lornetka, jak każde narzędzie, powinna być dostosowana do warunków i czynności, które planujemy nią wykonywać. Zastanówmy się więc, co planujemy obserwować i o jakiej porze dnia, i dostosujmy do tego jej parametry – porady jak to zrobić zawarliśmy we wcześniejszych częściach poradnika.

Jeżeli nie potrafimy wskazać jednego, konkretnego scenariusza – bo wybieramy naszą pierwszą lornetkę albo świadomie szukamy uniwersalności – polecamy zdecydować się lornetkę o parametrach 8x42 lub zbliżonych. Posiada ona dobrze wypośrodkowane cechy, dobrze balansując jakość obrazu z rozmiarem i wagą lornetki. 

W kwestii marki polecamy zwrócić uwagę na lornetki Vortex Optics oraz polskiego producenta lornetki Delta Optical – oferują one bardzo dobrą jakość w każdym pułapie cenowym.

Sprawdź naszą kategorię: 

• Lornetki wojskowe
• Lornetki Vortex Optics
• Lornetki Delta Optical